श्रीभगवानुवाच |
अभयं सत्त्वसंशुद्धिर्ज्ञानयोगव्यवस्थितिः |
दानं दमश्च यज्ञश्च स्वाध्यायस्तप आर्जवम् ||१६-१||
śrībhagavānuvāca .
abhayaṃ sattvasaṃśuddhirjñānayogavyavasthitiḥ .
dānaṃ damaśca yajñaśca svādhyāyastapa ārjavam ||16-1||
अहिंसा सत्यमक्रोधस्त्यागः शान्तिरपैशुनम् |
दया भूतेष्वलोलुप्त्वं मार्दवं ह्रीरचापलम् ||१६-२||
ahiṃsā satyamakrodhastyāgaḥ śāntirapaiśunam .
dayā bhūteṣvaloluptvaṃ mārdavaṃ hrīracāpalam ||16-2||
तेजः क्षमा धृतिः शौचमद्रोहो नातिमानिता |
भवन्ति सम्पदं दैवीमभिजातस्य भारत ||१६-३||
tejaḥ kṣamā dhṛtiḥ śaucamadroho nātimānitā .
bhavanti sampadaṃ daivīmabhijātasya bhārata ||16-3||
दम्भो दर्पोऽभिमानश्च क्रोधः पारुष्यमेव च |
अज्ञानं चाभिजातस्य पार्थ सम्पदमासुरीम् ||१६-४||
dambho darpo.abhimānaśca krodhaḥ pāruṣyameva ca .
ajñānaṃ cābhijātasya pārtha sampadamāsurīm ||16-4||
दैवी सम्पद्विमोक्षाय निबन्धायासुरी मता |
मा शुचः सम्पदं दैवीमभिजातोऽसि पाण्डव ||१६-५||
daivī sampadvimokṣāya nibandhāyāsurī matā .
mā śucaḥ sampadaṃ daivīmabhijāto.asi pāṇḍava ||16-5||
द्वौ भूतसर्गौ लोकेऽस्मिन्दैव आसुर एव च |
दैवो विस्तरशः प्रोक्त आसुरं पार्थ मे शृणु ||१६-६||
dvau bhūtasargau loke.asmindaiva āsura eva ca .
daivo vistaraśaḥ prokta āsuraṃ pārtha me śṛṇu ||16-6||
प्रवृत्तिं च निवृत्तिं च जना न विदुरासुराः |
न शौचं नापि चाचारो न सत्यं तेषु विद्यते ||१६-७||
pravṛttiṃ ca nivṛttiṃ ca janā na vidurāsurāḥ .
na śaucaṃ nāpi cācāro na satyaṃ teṣu vidyate ||16-7||
असत्यमप्रतिष्ठं ते जगदाहुरनीश्वरम् |
अपरस्परसम्भूतं किमन्यत्कामहैतुकम् ||१६-८||
asatyamapratiṣṭhaṃ te jagadāhuranīśvaram .
aparasparasambhūtaṃ kimanyatkāmahaitukam ||16-8||
एतां दृष्टिमवष्टभ्य नष्टात्मानोऽल्पबुद्धयः |
प्रभवन्त्युग्रकर्माणः क्षयाय जगतोऽहिताः ||१६-९||
etāṃ dṛṣṭimavaṣṭabhya naṣṭātmāno.alpabuddhayaḥ .
prabhavantyugrakarmāṇaḥ kṣayāya jagato.ahitāḥ ||16-9||
काममाश्रित्य दुष्पूरं दम्भमानमदान्विताः |
मोहाद्गृहीत्वासद्ग्राहान्प्रवर्तन्तेऽशुचिव्रताः ||१६-१०||
kāmamāśritya duṣpūraṃ dambhamānamadānvitāḥ .
mohādgṛhītvāsadgrāhānpravartante.aśucivratāḥ ||16-10||
चिन्तामपरिमेयां च प्रलयान्तामुपाश्रिताः |
कामोपभोगपरमा एतावदिति निश्चिताः ||१६-११||
cintāmaparimeyāṃ ca pralayāntāmupāśritāḥ .
kāmopabhogaparamā etāvaditi niścitāḥ ||16-11||
आशापाशशतैर्बद्धाः कामक्रोधपरायणाः |
ईहन्ते कामभोगार्थमन्यायेनार्थसञ्चयान् ||१६-१२||
āśāpāśaśatairbaddhāḥ kāmakrodhaparāyaṇāḥ .
īhante kāmabhogārthamanyāyenārthasañcayān ||16-12||
इदमद्य मया लब्धमिमं प्राप्स्ये मनोरथम् |
इदमस्तीदमपि मे भविष्यति पुनर्धनम् ||१६-१३||
idamadya mayā labdhamimaṃ prāpsye manoratham .
idamastīdamapi me bhaviṣyati punardhanam ||16-13||
असौ मया हतः शत्रुर्हनिष्ये चापरानपि |
ईश्वरोऽहमहं भोगी सिद्धोऽहं बलवान्सुखी ||१६-१४||
asau mayā hataḥ śatrurhaniṣye cāparānapi .
īśvaro.ahamahaṃ bhogī siddho.ahaṃ balavānsukhī ||16-14||
आढ्योऽभिजनवानस्मि कोऽन्योऽस्ति सदृशो मया |
यक्ष्ये दास्यामि मोदिष्य इत्यज्ञानविमोहिताः ||१६-१५||
āḍhyo.abhijanavānasmi ko.anyo.asti sadṛśo mayā .
yakṣye dāsyāmi modiṣya ityajñānavimohitāḥ ||16-15||
अनेकचित्तविभ्रान्ता मोहजालसमावृताः |
प्रसक्ताः कामभोगेषु पतन्ति नरकेऽशुचौ ||१६-१६||
anekacittavibhrāntā mohajālasamāvṛtāḥ .
prasaktāḥ kāmabhogeṣu patanti narake.aśucau ||16-16||
आत्मसम्भाविताः स्तब्धा धनमानमदान्विताः |
यजन्ते नामयज्ञैस्ते दम्भेनाविधिपूर्वकम् ||१६-१७||
ātmasambhāvitāḥ stabdhā dhanamānamadānvitāḥ .
yajante nāmayajñaiste dambhenāvidhipūrvakam ||16-17||
अहंकारं बलं दर्पं कामं क्रोधं च संश्रिताः |
मामात्मपरदेहेषु प्रद्विषन्तोऽभ्यसूयकाः ||१६-१८||
ahaṃkāraṃ balaṃ darpaṃ kāmaṃ krodhaṃ ca saṃśritāḥ .
māmātmaparadeheṣu pradviṣanto.abhyasūyakāḥ ||16-18||
तानहं द्विषतः क्रुरान्संसारेषु नराधमान् |
क्षिपाम्यजस्रमशुभानासुरीष्वेव योनिषु ||१६-१९||
tānahaṃ dviṣataḥ krurānsaṃsāreṣu narādhamān .
kṣipāmyajasramaśubhānāsurīṣveva yoniṣu ||16-19||
आसुरीं योनिमापन्ना मूढा जन्मनि जन्मनि |
मामप्राप्यैव कौन्तेय ततो यान्त्यधमां गतिम् ||१६-२०||
āsurīṃ yonimāpannā mūḍhā janmani janmani .
māmaprāpyaiva kaunteya tato yāntyadhamāṃ gatim ||16-20||
त्रिविधं नरकस्येदं द्वारं नाशनमात्मनः |
कामः क्रोधस्तथा लोभस्तस्मादेतत्त्रयं त्यजेत् ||१६-२१||
trividhaṃ narakasyedaṃ dvāraṃ nāśanamātmanaḥ .
kāmaḥ krodhastathā lobhastasmādetattrayaṃ tyajet ||16-21||
एतैर्विमुक्तः कौन्तेय तमोद्वारैस्त्रिभिर्नरः |
आचरत्यात्मनः श्रेयस्ततो याति परां गतिम् ||१६-२२||
etairvimuktaḥ kaunteya tamodvāraistribhirnaraḥ .
ācaratyātmanaḥ śreyastato yāti parāṃ gatim ||16-22||
यः शास्त्रविधिमुत्सृज्य वर्तते कामकारतः |
न स सिद्धिमवाप्नोति न सुखं न परां गतिम् ||१६-२३||
yaḥ śāstravidhimutsṛjya vartate kāmakārataḥ .
na sa siddhimavāpnoti na sukhaṃ na parāṃ gatim ||16-23||
तस्माच्छास्त्रं प्रमाणं ते कार्याकार्यव्यवस्थितौ |
ज्ञात्वा शास्त्रविधानोक्तं कर्म कर्तुमिहार्हसि ||१६-२४||
tasmācchāstraṃ pramāṇaṃ te kāryākāryavyavasthitau .
jñātvā śāstravidhānoktaṃ karma kartumihārhasi ||16-24||